E BRUNO SCHULZ

BRUNO SCHULZ Mityzacja rzeczywistości	БРУНО ШУЛЬЦ Миф и реальность
Istotą rzeczywistości jest sens. Co nie ma sensu, nie jest dla nas rzeczywiste. Każdy fragment rzeczywistości żyje dzięki temu, że ma udział w jakimś sensie uniwersalnym. Stare kosmogonie wyrażały to sentencją, że na początku było słowo. Nienazwane nie istnieje dla nas. Nazwać coś – znaczy włączyć to w jakiś sens uniwersalny. Izolowane, mozaikowe słowo jest wytworem późnym, jest już rezultatem techniki. Pierwotne słowo było majaczeniem, krążącym dookoła sensu światła, było wielką uniwersalną całoścą. Słowo w potocznym dzisiejszym znaczeniu jest już tylko fragmentem, rudymentem jakiejś dawnej wszechobejmującej, integralnej mitologii. Dlatego jest w nim dążność do odrastania, do regeneracji, do uzupełniania się w pełny sens. Życie słowa polega na tym, że napina się ono, pręży do tysięcy połączeń, jak poćwiartowane ciało węża z legendy, którego kawałki szukają się wzajemnie w ciemności. Ten tysiąckrotny a integralny organizm słowa rozerwany został na poszczególne wyrazy, na głoski, na potoczną mowę i w tej nowej formie, zastosowany do potrzeb praktyki, przeszedł on już do nas jako organ porozumienia. Życie słowa, jego rozwój sprowadzony został na nowe tory, na tory praktyki, życiowej, poddany nowym prawidłowościom. Ale gdy jakimś sposobem nakazy praktyki zwalniają swe rygory, gdy słowo, wyzwolone od tego przymusu, pozostawione jest sobie i przywrócone do praw własnych, wtedy odbywa się w nim regresja, prąd wsteczny, słowo dąży wtedy do dawnych związków, do uzupełnienia się w sens – i tę dążność słowa do matecznika, jego powrotną tęsknotę, tęsknotę do praojczyzny słownej, nazywamy poezją.	В основе реальности лежит смысл. Бессмысленное нереально. А любая частица реальности жива тем, что входит в некий всеобщий смысл. Древние космогонии выражали это похоже: в начале было слово. Неназванного не существует. Назвать вещь - значит связать ее со всеобщим смыслом. Отдельное, мозаичное слово - продукт поздний, порождение техники. Первозданное слово тенью блуждало над смыслом мира, было великим, всеобщим целым. В нынешнем обиходе слово - только осколок, пережиток какой-то древней, всеохватной, единой мифологии. Отсюда - его тяга к восстановлению, к регенерации, к восполнению до исходного смысла. Слово живет тем, что тысячами нитей стягивается в одно, как разрубленное тело легендарного дракона, части которого ищут одна другую в мировой ночи. Тысячеликий и единый организм слова был рассечен на отдельные слова, звуки, обиходную речь и уже в этой новой, приспособленной для практических нужд форме дошел до нас как орган взаимопонимания. Жизнь слова, его развитие перевели на другие пути, пути житейской практики, подчинили другим законам. Но всякий раз, когда суровые императивы практики почему-либо слабеют и свободное от гнета слово предоставляют себе, возвращая былые права, - его тут же охватывает порыв назад, тяга вспять, и слово стремится восстановить прежние связи, вернуться к полноте смысла. Эту тягу слова к родному лону, его тоску по возврату, по словесной прародине и зовут поэзией.
Poezja – to są krótkie spięcia sensu między słowami, raptowna regeneracja pierwotnych mitów.	Поэзия - это короткое замыкание смысла между словами, мгновенное воскрешение первобытных мифов.
Zapominamy o tym, operując potocznym słowem, że są to fragmenty dawnych i wiecznych historyj, że budujemy, jak barbarzyńcy, nasze domy z ułamków rzeźb i posągów bogów. Najtrzeźwiejsze nasze pojęcia i określenia są dalekimi pochodnymi mitów i dawnych historyj. Nie ma ani okruszyny wśród naszych idei, która by nie pochodziła z mitologii – nie była przeobrażoną, okaleczoną, przeistoczoną mitologią. Najpierwotniejszą funcją ducha jest bajanie, jest tworzenie „historyj”. Siłą motoryczną wiedzy ludzkiej jest przeświadczenie, że znajdzie ona na końcu swych badań ostateczny sens świata. Szuka go ona na szczycie swych sztucznych spiętrzeń i rusztowań. Ale elementy, których używa do budowy, już były raz użyte, już pochodzą z zapomnianych i rozbitych „historyj”. Poezja odpoznaje te sensy stracone, przywraca słowom ich miejsce, łączy je według dawnych znaczeń. U poety słowo opamiętuje się niejako na swój sens istotny, rozkwita i rozwija się spontanicznie według praw własnych, odzyskuje swą integralność. Dlatego wszelka poezja jest mitologizowaniem, dąży do odtworzenia mitów o świecie. Umitycznienie świata nie jest zakończone. Proces ten został tylko zahamowany przez rozwój wiedzy, zepchnięty w boczne koryto, gdzie żyje, nie rozumiejąc swego istotnego sensu. Ale i wiedza nie jest niczym innym, jak budowaniem mitu o świecie, gdyż mit leży już w samych elementach i poza mit nie możemy w ogóle wyjść. Poezja dochodzi do sensu świata anticipando, dedukcyjnie, na podstawie wielkich i śmiałych skrótów i przybliżeń. Wiedza dąży do tego samego indukcyjnie, metodycznie, uwzględniając cały materiał doświadczenia. W gruncie rzeczy i jedna, i druga zdążają do tego samego.	Оперируя расхожим словарем, мы забываем, что это лишь осколки старых и вечных историй, что мы, как варвары, пускаем на свои дома обломки рельефов и статуй древних богов. Даже самые трезвые из наших понятий и определений - далекие производные мифов и старых историй. Среди наших идей нет ни крупицы, которая не восходила бы к мифологии, не была преображенным, изуродованным, перекроенным мифом. Изначальное дело духа - рассказывать сказки, создавать «истории». Человеческим познанием движет вера, что в итоге оно найдет окончательный смысл мира. Оно ищет его, громозд друг на друга искусственные подмостки и леса. Но все эти строительные материалы однажды уже использовались: они - из тех же перезабытых и разъятых потом «историй». Поэзия распознает утраченные значения, возвращает словам первозданное место, связывает их, повинуясь старому смыслу. Слово поэта как-то помнит свою истинную суть, расцветает и развивается без понуканий, по собственным законам, восстанавливает былую цельность. Поэтому всякая поэзия - мифотворчество, ее задача- воссоздавать мифы о мире. Мифосозидание вселенной еще не завершено. Просто этот процесс был приостановлен ходом познани и загнан в боковое русло, где уже ничто не напоминает ему о прежних ориентирах. Однако познание - тоже лишь возведение мифа о мире: миф кроется в каждом его звене, так что выйти за пределы мифа человек не может. Поэзия идет к смыслу мира дедуктивно, anticipando, и смело, одним прыжком сокращает путь, сближая далекое. А познание подступается к нему индуктивно, шаг за шагом, держа в уме весь запас опыта. Но цель у поэзии и у познания - одна.
Duch ludzki niestrudzony jest w glosowaniu życia przy pomocy mitów, w „usensowianiu” rzeczywistości. Słowo samo, pozostawione sobie, grawituje, ciąży ku sensowi.	Человеческий дух не знает усталости, с помощью мифов наделяя жизнь голосом, внося в окружающее смысл. Оставьте слово в покое - и оно само потянется, склонится к смыслу.
Sens jest pierwiastkiem, który unosi ludzkość w proces rzeczywistości. Jest on daną absolutną. Nie można wyprowadzić go z innych danych. Dlaczego coś wydaje nam się sensownym – niepodobna określić. Proces usensowiania świata jest ściśle związany ze słowem. Mowa jest metafizycznym organem człowieka. Jednakowoż słowo z biegiem czasu sztywnieje, ustala się, przestaje być przewodnikiem nowych sensów. Poeta przywraca słowom przewodnictwo przez nowe spięcia, które z kumulacji powstają. Symbole matematyki są rozszerzeniem słowa na nowe zakresy. Także obraz jest pochodną słowa pierwotnego, słowa, które jeszcze nie było znakiem, ale mitem, historią, sensem.	Смысл - начало, которое человек вносит в бытие. Он - безусловная данность и ни из чего постороннего не выводим. Почему мы видим смысл в том или ином, обосновать невозможно. А внесение смысла в мир неотделимо от слова. Речь у человека - орган метафизики. И все-таки со временем любое слово костенеет, сдает, теряет способность проводить новый смысл. Поэт возвращает словам эту проводимость, сочетая их по-другому и устраивая новое короткое замыкание. Математические символы выводят слово к неведомым горизонтам. Метафора - еще одна производная изначального слова, слова, которое было тогда не знаком, а мифом, рассказом, самим смыслом.
Uważamy słowo potocznie za cień rzeczywistości, za jej odbicie. Słuszniejsze byłoby twierdzenie odwrotne: rzeczywistość jest cieniem słowa. Filozofia jest właściwie filologią, jest głębokim, twórczym badaniem słowa.	Мы считаем обиходное слово тенью реальности, ее двойником. Скорее, наоборот: это реальность - тень слова. И философия есть, по сути, не что иное, как филология - глубокое, творческое проникновение в слово.
	Перевод с польского Б. Дубина Иностранная литература №8, 1996

www.brunoschulz.org