BRUNO SCHULZ
MITYZACJA RZECZYWISTOŚCI
|
BRUNO SCHULZ
MÝTIZACE SKUTEČNOSTI
|
Istotą rzeczywistości
jest sens. Co nie ma sensu, nie jest dla nas rzeczywiste. Każdy fragment
rzeczywistości żyje dzięki temu, że ma udział w jakimś sensie uniwersalnym.
Stare kosmogonie wyrażały to sentencją, że na początku było słowo. Nienazwane
nie istnieje dla nas. Nazwać coś – znaczy włączyć to w jakiś sens
uniwersalny. Izolowane, mozaikowe słowo jest wytworem późnym, jest już
rezultatem techniki. Pierwotne słowo było majaczeniem, krążącym dookoła sensu
światła, było wielką uniwersalną całością. Słowo w potocznym dzisiejszym
znaczeniu jest już tylko fragmentem, rudymentem jakiejś dawnej
wszechobejmującej, integralnej mitologii. Dlatego jest w nim dążność do
odrastania, do regeneracji, do uzupełniania się w pełny sens. Życie słowa
polega na tym, że napina się ono, pręży do tysięcy połączeń, jak
poćwiartowane ciało węża z legendy, którego kawałki szukają się wzajemnie w
ciemności. Ten tysiąckrotny a integralny organizm słowa rozerwany został na poszczególne wyrazy, na
głoski, na potoczną mowę i w tej nowej formie, zastosowany do potrzeb
praktyki, przeszedł on już do nas jako organ porozumienia. Życie słowa, jego
rozwój sprowadzony został na nowe tory, na tory praktyki, życiowej, poddany
nowym prawidłowościom. Ale gdy jakimś sposobem nakazy praktyki zwalniają swe
rygory, gdy słowo, wyzwolone od tego przymusu, pozostawione jest sobie i
przywrócone do praw własnych, wtedy odbywa się w nim regresja, prąd wsteczny,
słowo dąży wtedy do dawnych związków, do uzupełnienia się w sens – i tę
dążność słowa do matecznika, jego powrotną tęsknotę, tęsknotę do praojczyzny
słownej, nazywamy poezją.
|
Podstatou skutečnosti je
smysl. Co postrádá smysl, to nepovažujeme za skutečné. Každý fragment
skutečnosti existuje díky tomu, že se podílí na jistém univerzálním smyslu.
Staré kosmogonie to vyjadřovaly sentencí, že na počátku bylo slovo.
Nepojmenované pro nás neexistuje. Pojmenovat něco – znamená zapojit to do
jakéhosi univerzálního smyslu. Izolované, mozaikové slovo je pozdním
výtvorem, přichází až s technikou. Prvotní slovo bylo blouzněním kroužícím
kolem smyslu světa, bylo velikým univerzálním celkem. Slovo v dnešním běžném
významu je již pouhým fragmentem, rudimentem jakési dávné všeobjímající,
integrální mytologie. Proto má tendenci dorůstat, regenerovat se, získávat
znovu plný smysl. Život slova spočívá v tom, že se rozpíná, natahuje se k
tisícům spojení, jako rozčtvrcené tělo hada z pověsti, jehož kousky se
vzájemně hledají v temnotách. Ten tisícerý avšak úplný organismus slova byl
rozerván na jednotlivé výrazy, na hlásky, na hovorovou řeč a v této nové
formě, uzpůsobený potřebám praxe, slouží jako komunikační prostředek. Život
slova, jeho rozvoj, byl přesměrován na jinou cestu, na cestu životní praxe,
byl podřízen novým zákonitostem. Ale když se nějakým způsobem přísná nařízení
praxe uvolní, když je slovo, osvobozené od tohoto jha, ponecháno samo sobě a
je navráceno do svého řádu, tehdy u něj dochází k regresu a zpětnému chodu,
slovo náhle spěje k dávným svazkům, touží znovu získat smysl - a této
tendenci slova navracet se do dělohy, touze po slovní pravlasti, říkáme
poezie. |
Poezja –
to są krótkie spięcia sensu między słowami, raptowna regeneracja pierwotnych
mitów.
|
Poezie – to jsou zkraty
významu mezi slovy, náhlé regenerace prvotních mýtů. |
Zapominamy
o tym, operując potocznym słowem, że są to fragmenty dawnych i wiecznych
historyj, że budujemy, jak barbarzyńcy, nasze domy z ułamków rzeźb i posągów
bogów. Najtrzeźwiejsze nasze pojęcia i określenia są dalekimi pochodnymi
mitów i dawnych historyj. Nie ma ani okruszyny wśród naszych idei, która by
nie pochodziła z mitologii – nie była przeobrażoną, okaleczoną, przeistoczoną
mitologią. Najpierwotniejszą funcją ducha jest bajanie, jest tworzenie
„historyj”. Siłą motoryczną wiedzy ludzkiej jest przeświadczenie, że znajdzie
ona na końcu swych badań ostateczny sens świata. Szuka go ona na szczycie
swych sztucznych spiętrzeń i rusztowań. Ale elementy, których używa do
budowy, już były raz użyte, już pochodzą z zapomnianych i rozbitych
„historyj”. Poezja odpoznaje te sensy stracone, przywraca słowom ich miejsce,
łączy je według dawnych znaczeń. U poety słowo opamiętuje się niejako na swój
sens istotny, rozkwita i rozwija się spontanicznie według praw własnych,
odzyskuje swą integralność. Dlatego wszelka poezja jest mitologizowaniem,
dąży do odtworzenia mitów o świecie. Umitycznienie świata nie jest
zakończone. Proces ten został tylko zahamowany przez rozwój wiedzy,
zepchnięty w boczne koryto, gdzie żyje, nie rozumiejąc swego istotnego sensu.
Ale i wiedza nie jest niczym innym, jak budowaniem mitu o świecie, gdyż mit
leży już w samych elementach i poza mit nie możemy w ogóle wyjść. Poezja
dochodzi do sensu świata anticipando,
dedukcyjnie, na podstawie wielkich i śmiałych skrótów i przybliżeń. Wiedza
dąży do tego samego indukcyjnie, metodycznie, uwzględniając cały materiał
doświadczenia. W gruncie rzeczy i jedna, i druga zdążają do tego samego.
|
Když používáme mluvené slovo,
zapomínáme, že jsou to fragmenty dávných a věčných příběhů, že naše domovy
stavíme, stejně jako barbaři, z úlomků plastik a soch bohů. Naše
nejstřízlivější pojmy a termíny jsou vzdálenými odvozeninami mýtů a dávných
příběhů. Mezi našimi myšlenkami nenajdeme ani špetku, která by nepocházela z
mytologie – nebyla přeměněnou, okleštěnou, přetvořenou mytologií. Prvotní
funkcí ducha je vyprávění, vytváření „příběhů“. Hnací silou lidské vědy je
přesvědčení, že nalezne na konci svých zkoumání konečný smysl světa. Hledá ho
na vrcholu vlastních umělých staveb a lešení. Avšak prvky, z nichž staví, byly
již jednou použity, pocházejí ze zapomenutých a rozklížených „příběhů“.
Poezie rozeznává ony ztracené smysly, navrací slovům jejich místo, spojuje je
na základě dávných významů. U básníka se slovo jakoby rozpomíná na svůj
podstatný smysl, rozkvétá a rozvíjí se spontánně podle vlastních zákonů,
získává zpět svou integritu. Proto je veškerá poezie mytologizováním, usiluje
o rekonstrukci mýtů o zemi. Mýtizování světa není ukončeno. Onen proces byl
pouze přibržděn rozvojem vědy, vytlačen do vedlejšího řečiště, kde žije
nechápaje svůj vlastní smysl. Ale ani věda není ničím jiným než vytvářením
mýtu o světě, neboť mýtus leží v samých základech a mimo mýtus není možné
vůbec vykročit. Poezie dospívá k smyslu světa předjímavě, dedukcí, na základě
velkých a odvážných zkratek a přibližností. Věda usiluje o totéž metodou
indukce, metodicky. V podstatě první i druhá směřují k témuž. |
Duch
ludzki niestrudzony jest w glosowaniu życia przy pomocy mitów, w
"usensowianiu" rzeczywistości. Słowo samo, pozostawione sobie, grawituje,
ciąży ku sensowi.
|
Pokud jde o glosování života
pomocí mýtů, o „osmyslování“ skutečnosti, je lidský duch neúnavný. Samotné
slovo, ponecháno sobě, gravituje, tíhne k smyslu. |
Sens
jest pierwiastkiem, który unosi ludzkość w proces rzeczywistości. Jest on
daną absolutną. Nie można wyprowadzić go z innych danych. Dlaczego coś wydaje
nam się sensownym – niepodobna określić. Proces usensowiania świata jest
ściśle związany ze słowem. Mowa jest metafizycznym organem człowieka. Jednakowoż
słowo z biegiem czasu sztywnieje, ustala się, przestaje być przewodnikiem
nowych sensów. Poeta przywraca słowom przewodnictwo przez nowe spięcia, które
z kumulacji powstają. Symbole matematyki są rozszerzeniem słowa na nowe
zakresy. Także obraz jest pochodną słowa pierwotnego, słowa, które jeszcze
nie było znakiem, ale mitem, historią, sensem.
|
Smysl je prvek, který lidstvo
přenáší do procesu reality. Je absolutní hodnotou. Není možné jej odvodit z
jiných údajů. Proč se nám něco zdá jako smysluplné – nelze vyjádřit. Proces
„osmyslování“ světa je těsně spjatý se slovem. Řeč je metafyzickým lidským
orgánem. Avšak slovo postupem času tuhne, přestává být vodičem nových
významů. Básník navrací slovům vodivost skrze nové zkraty, které vznikají z
kumulací. Matematické symboly jsou rozšířením slova do nové oblasti. Také
obraz je odvozeninou prvotního slova, slova, jež zatím nebylo symbolem, ale
mýtem, příběhem, smyslem. |
Uważamy
słowo potocznie za cień rzeczywistości, za jej odbicie. Słuszniejsze byłoby
twierdzenie odwrotne: rzeczywistość jest cieniem słowa. Filozofia jest
właściwie filologią, jest głębokim, twórczym badaniem słowa.
|
Běžně považujeme slovo za
stín reality, za její odraz. Vhodnější by však bylo opačné tvrzení: realita
je stínem slova. Filozofie je vlastně filologií, je do hloubky jdoucím,
tvůrčím zkoumáním slova. |
|
|
|
Opowiadania.
Wybór esejów i listów / Bruno
Schulz; opracował Jerzy Jarzębski, wydanie drugie przejrzane i uzupełnione, Wrocław:
Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998, CXL, 498 s. (Biblioteka narodowa :
Ser. I; 264)
|
Přeložil Bogdan Trojak [Lumír] Povídky. Výbor esejů a dopisů / Bruno Schulz;
připravil Jerzy Jarzębski, vydání druhé, Vratislav 1998 |