----------------------------------------
Augusztus / August / Август
/ Rugpjūtis / August
/ Август
/ Αύγουστος / Agosto / Agosto
|
BRUNO SCHULZ Sierpień [1] 1 W lipcu
ojciec mój wyjeżdżał do wód i zostawiał mnie z matką i starszym bratem na
pastwę białych od żaru i oszołamiających dni letnich. Wertowaliśmy, odurzeni
światłem, w tej wielkiej księdze wakacji, której wszystkie karty pałały od
blasku i miały na dnie słodki do omdlenia miąższ złotych gruszek. |
BRUNO ŠULC Avgust [2] 1 U
julu je moj otac odlazio u banju i ostavljao me s majkom i starijim bratom na
milost i nemilost letnjih dana belih od žege i onesvešćujućih. Prevrtali smo,
ošamućeni svetlom, tu veliku knjigu raspusta, čiji su svi listovi goreli
sjajem i imali na dnu opojno slatko meso zlatnih krušaka. |
Adela wracała w świetliste poranki, jak Pomona z ognia dnia
rozżagwionego, wysypując z koszyka barwną urodę słońca lśniące, pełne wody pod
przejrzystą skórką czereśnie, tajemnicze, czarne wiśnie, których woń
przekraczała to, co ziszczało się w smaku; morele, w których miąższu złotym
był rdzeń długich popołudni; a obok tej czystej poezji owoców wyładowywała
nabrzmiałe siłą i pożywnością płaty mięsa z klawiaturą żeber cielęcych,
wodorosty jarzyn, niby zabite głowonogi i meduzy surowy materiał obiadu o
smaku jeszcze nie uformowanym i jałowym, wegetatywne i telluryczne
ingrediencje obiadu o zapachu dzikim i polnym.
|
Adela se vraćala u svetla jutra, kao Pomona iz vatre užarenog dana,
prosipajući iz kotarice šarenu lepotu sunca – sjajne trešnje, pune vode ispod
prozračne kožice, crne višnje, čiji je miris prelazio ono što se ostvarivalo
u ukusu; kajsije, u čijem se zlatnom mesu nalazila srž dugih popodneva; a
pored te čiste poezije voća istovarivala je komađe mesa sa klavijaturom
telećih rebara nabreklih snagom i hranljivošću, alge povrća, kao ubijene
sepije i meduze – sirovi materijal ručka sa još neformiranim i jalovim
ukusom, vegetativne i zemaljske primese koje su mirisale divljinom i poljem.
|
Przez ciemne mieszkanie na pierwszym piętrze kamienicy w rynku
przechodziło co dzień na wskroś całe wielkie lato: cisza drgających słojów
powietrznych, kwadraty blasku śniące żarliwy swój sen na podłodze; melodia
katarynki, dobyta z najgłębszej złotej żyły dnia; dwa, trzy takty refrenu,
granego gdzieś na fortepianie, wciąż na nowo, mdlejące w słońcu na białych
trotuarach, zagubione w ogniu dnia głębokiego. Po sprzątaniu Adela
zapuszczała cień na pokoje, zasuwając płócienne story. Wtedy barwy schodziły
o oktawę głębiej, pokój napełniał się cieniem, jakby pogrążony w światło
głębi morskiej, jeszcze mętniej odbity w zielonych zwierciadłach, a cały upał
dnia oddychał na storach, lekko falujących od marzeń południowej godziny.
|
Kroz tamni stan na prvom spratu zidane zgrade na trgu svaki dan je
skroz prolazilo leto: tišina drhtavih vazdušnih slojeva, kvadrati svetla koji
su na podu snivali svoj strasni san; melodija vergla izvučena iz najdublje
zlatne žile dana; dva-tri takta refrena, koji je, sviran negde na klaviru,
stalno iznova, malaksavao na suncu na belim pločicama, izgubljen u vatri
dubokog dana. Pospremivši, Adela je pravila hlad u sobama navlačeći platnene
zavese. Tada su se boje spuštale za oktavu dublje, senka je ispunjavala sobu,
kao utonulu u svetlost morske dubine, ogledajući se još mutnije u zelenim
zrcalima, a sva žega dana se odmarala na zavesama koje su se lako talasale od
sanjarija podnevnih sati.
|
W sobotnie popołudnia wychodziłem z matką na spacer. Z półmroku sieni
wstępowało się od razu w słoneczną kąpiel dnia. Przechodnie, brodząc w
złocie, mieli oczy zmrużone od żaru, jakby zalepione miodem, a podciągnięta
górna warga odsłaniała im dziąsła i zęby. I wszyscy brodzący w tym dniu
złocistym mieli ów grymas skwaru, jak gdyby słońce nałożyło swym wyznawcom
jedną i tę samą maskę - złotą maskę bractwa słonecznego; i wszyscy, którzy
szli dziś ulicami, spotykali się, mijali, starcy i młodzi, dzieci i kobiety,
pozdrawiali się w przejściu tą maską, namalowaną grubą, złotą farbą na
twarzy, szczerzyli do siebie ten grymas bakchiczny - barbarzyńską maskę kultu
pogańskiego.
|
Subotom popodne izlazio sam s majkom u šetnju. Iz polumraka trema
ulazilo se odmah u sunčano kupanje dana. Prolaznici, hodajući u zlatu, imali
su oči sužene od žege, kao slepljene medom, a malo podignuta gornja usna
otkrivala im je desni i zube. I svi koji su hodali tog zlaćanog dana imali su
tu grimasu žege, kao da je sunce svim svojim pristalicama bilo stavilo istu
masku – zlatnu masku sunčanog bratstva, i svi, koji su danas išli ulicama,
susreli su se, mimoilazili, stari i mladi, deca i žene, pozdravljali su se u
prolazu tom maskom, naslikanom debelom, zlatnom bojom na licu, kezili su se
jedni na druge tom bahantskom grimasom – varvarskom maskom paganskog kulta.
|
Rynek był pusty i żółty od żaru, wymieciony z kurzu gorącymi wiatrami,
jak biblijna pustynia. Cierniste akacje, wyrosłe z pustki żółtego placu,
kipiały nad nim jasnym listowiem, bukietami szlachetnie uczłonkowanych
filigranów zielonych, jak drzewa na starych gobelinach. Zdawało się, że te
drzewa afektują wicher, wzburzając teatralnie swe korony, ażeby w
patetycznych przegięciach ukazać wytworność wachlarzy listnych o srebrzystym
podbrzuszu, jak futra szlachetnych lisic. Stare domy, polerowane wiatrami
wielu dni, zabawiały się refleksami wielkiej atmosfery, echami, wspomnieniami
barw, rozproszonymi w głębi kolorowej pogody. Zdawało się, że całe generacje
dni letnich (jak cierpliwi sztukatorzy, obijający stare fasady z pleśni tynku)
obtłukiwały kłamliwą glazurę, wydobywając z dnia na dzień wyraźniej prawdziwe
oblicze domów, fizjonomię losu i życia, które formowało je od wewnątrz. Teraz
okna, oślepione blaskiem pustego placu, spały; balkony wyznawały niebu swą
pustkę; otwarte sienie pachniały chłodem i winem.
|
Trg je bio prazan i žut od žege, očišćen od prašine vrelim vetrovima,
kao biblijska pustinja. Trnoviti bagrem, izrastao iz pustoši žutog trga,
ključao je nad njim svetlim lišćem, buketima plemenito raščlanjenih zelenih filigrana,
kao drveće na starim goblenima. Izgledalo je kao da to drveće uzbuđuje vetar,
teatralno pokrećući svoje krošnje, da bi u patetičnim pregibima pokazalo
lepotu lisnatih lepeza sa srebrnastim trbuhom, kao krzna plemenitih lisica.
Stari domovi, politirani vetrovima mnogih dana, zabavljali su se refleksima
velike atmosfere, odjecima, uspomenama boja, razbacanim u unutrašnjosti
šarene vedrine. Izgledalo je kao da su cela pokolenja letnjih dana (kao
strpljivi fasaderi, koji su sa starih fasada skidali plesan maltera) skidali
lažnu glazuru, iz dana u dan sve jasnije otkrivajući pravi lik domova,
fizionomiju sudbine i života, koji ih je formirao iznutra. Sada su prozori,
zaslepljeni bleskom praznog trga, spavali; balkoni su ispovedali nebu svoju
prazninu; otvoreni tremovi su mirisali hladovinom i vinom.
|
|
Kupka obdartusów, ocalała w kącie rynku przed
płomienną miotłą upału, oblegała kawałek muru, doświadczając go wciąż na nowo
rzutami guzików i monet, jak gdyby z horoskopu tych metalowych krążków
odczytać można było prawdziwą tajemnicę muru, porysowanego hieroglifami rys i
pęknięć. Zresztą rynek był pusty. Oczekiwało się, że przed tę sień sklepioną
z beczkami winiarza podjedzie w cieniu chwiejących się akacyj osiołek
Samarytanina, prowadzony za uzdę, a dwóch pachołków zwlecze troskliwie
chorego męża z rozpalonego siodła, ażeby go po chłodnych schodach wnieść
ostrożnie na pachnące szabasem piętro. |
Gomilica odrpanaca, koja
se u uglu trga održala pred vatrenom metlom žege, opsedala je komadić zida,
ispitujući ga stalno nanovo udarcima dugmadi i novca, kao da je iz horoskopa
tih metalnih kružića bilo moguće pročitati pravu tajnu zida, išaranog
hijeroglifima crta i pukotina. Uostalom, trg je bio pust. Očekivalo se da će
pred taj svedeni trem s vinarevim buradima u senku bagrema što se njišu stići
Samarićaninovo magarence, vođeno za povodac, a dvoje slugu će pažljivo
skinuti bolesnog čoveka sa užarenog sedla, da bi ga po senovitim stepenicama
oprezno unelo na sprat koji miriše sabatom. |
|
Tak wędrowaliśmy z matką przez dwie słoneczne
strony rynku, wodząc nasze załamane cienie po wszystkich domach, jak po
klawiszach. Kwadraty bruku mijały powoli pod naszymi miękkimi i płaskimi
krokami - jedne bladoróżowe jak skóra ludzka, inne złote i sine, wszystkie
płaskie, ciepłe, aksamitne na słońcu, jak jakieś twarze słoneczne, zadeptane
stopami aż do niepoznaki, do błogiej nicości. |
Tako smo ja i majka
putovali preko dve sunčane strane trga, vodeći naše izlomljene senke po svim
kućama kao po klavirskim dirkama. Kvadrati pločnika su lagano promicali ispod
naših mekih i pljosnatih koraka – jedni bledorumeni kao ljudska koža, drugi
zlatni i modri, a svi pljosnati, topli, baršunasti na suncu, kao neka sunčana
lica, toliko ugažena stopama pa se nisu mogla prepoznati, da su postala prijatno
ništavilo. |
|
Aż wreszcie na rogu ulicy Stryjskiej weszliśmy w
cień apteki. Wielka bania z sokiem malinowym w szerokim oknie aptecznym
symbolizowała chłód balsamów, którym każde cierpienie mogło się tam ukoić. I
po paru jeszcze domach ulica nie mogła już utrzymać nadal decorum miasta, jak
chłop, który wracając do wsi rodzimej, rozdziewa się po drodze z miejskiej
swej elegancji, zamieniając się powoli, w miarę zbliżania do wsi, w obdartusa
wiejskiego. |
Najzad, na uglu Strijske ulice
ušli smo u senku apoteke. Velika tegla sa sokom od malina u širokom prozoru
apoteke simbolisala je hlad balsama, kojim se mogao umiriti svaki bol. A
posle nekoliko kuća ulica već nije bila u stanju da i dalje zadrži decorum grada, kao seljak koji,
vraćajući se u rodno selo, usput skida svoju gradsku eleganciju, menjajući se
lagano, što se više približava selu, u seoskog odrpanca. |
|
Przedmiejskie domki tonęły wraz z oknami,
zapadnięte w bujnym i zagmatwanym kwitnieniu małych ogródków. Zapomniane przez
wielki dzień, pleniły się bujnie i cicho wszelkie ziela, kwiaty i chwasty,
rade z tej pauzy, którą prześnić mogły za marginesem czasu, na rubieżach
nieskończonego dnia. Ogromny słonecznik, wydźwignięty na potężnej łodydze i
chory na elephantiasis, czekał w żółtej żałobie ostatnich, smutnych dni
żywota, uginając się pod przerostem potwornej korpulencji. Ale naiwne
przedmiejskie dzwonki i perkalikowe, niewybredne kwiatuszki stały bezradne w
swych nakrochmalonych, różowych i białych koszulkach, bez zrozumienia dla
wielkiej tragedii słonecznika. |
Kućice predgrađa su
zajedno sa prozorima tonule, uvučene u bujno i neuredno cvetanje malih
vrtića. Zaboravljeni od velikog dana, bujno i tiho su rasli svakojako zelje,
cveće i korov, radujući se odmoru koji su mogli prespavati izvan vremena, na
granicama beskrajnog dana. Ogromni suncokret, uzdignut na moćnoj stabljici i
oboleo od elefantijazisa, čekao je u žutoj žalosti poslednje tužne dane
života, ugibajući se pod hipertrofijom čudovišne korpulencije. Ali naivna dobrodeva
predgrađa i cicani, prosti cvetići stajali su bespomoćni u svojim uštirkanim
i belim košuljama, bez razumevanja za veliku tragediju suncokreta. |
|
2 |
2 |
|
|
|
|
Splątany
gąszcz traw, chwastów, zielska i bodiaków buzuje w ogniu popołudnia. Huczy
rojowiskiem much popołudniowa drzemka ogrodu. Złote ściemisko krzyczy w
słońcu, jak ruda szarańcza; w rzęsistym deszczu ognia wrzeszczą świerszcze;
strąki nasion eksplodują cicho, jak koniki polne. |
Zamršeni gustiš trave,
korova, travuljine i čičaka bukti u vatri popodneva. Šume rojevi muva u
popodnevnom dremežu vrta. Zlatno strnjište trešti na suncu, kao riđi
skakavci; u obilnoj kiši vatre zriču zrikavci; mahune semenki eksplodiraju
tiho, kao popci. |
|
A ku parkanowi kożuch traw
podnosi się wypukłym garbem-pagórem, jak gdyby ogród obrócił się we śnie na
drugą stronę i grube jego, chłopskie bary oddychają ciszą ziemi. Na tych
barach ogrodu niechlujna, babska bujność sierpnia wyolbrzymiała w głuche
zapadliska ogromnych łopuchów, rozpanoszyła się płatami włochatych blach
listnych, wybujałymi ozorami mięsistej zieleni. Tam
te wyłupiaste pałuby łopuchów wybałuszyły się jak babska szeroko rozsiadłe,
na wpół pożarte przez własne oszalałe spódnice. Tam sprzedawał ogród za darmo
najtańsze krupy dzikiego bzu, śmierdzącą mydłem, grubą kaszę babek, dziką
okowitę mięty i wszelką najgorszą tandetę sierpniową. Ale po drugiej stronie
parkanu, za tym matecznikiem lata, w którym rozrosła się głupota zidiociałych
chwastów, było śmietnisko zarosłe dziko bodiakiem. Nikt nie wiedział, że tam
właśnie odprawiał sierpień tego lata swoją wielką pogańską orgię. Na tym
śmietnisku, oparte o parkan i zarośnięte dzikim bzem, stało łóżko
skretyniałej dziewczyny Tłui. Tak nazywaliśmy ją wszyscy. Na kupie śmieci i
odpadków, starych garnków, pantofli, rumowiska i gruzu stało zielono
pomalowane łóżko, podparte zamiast brakującej nogi dwiema starymi cegłami. |
A travnati kožuh diže se
u ispupčenoj grbi-brežuljku prema ogradi, kao da se vrt u snu okrenuo na
drugu stranu i njegova gruba, seljačka pleća dišu tišinom zemlje. Na tim
plećima vrta, aljkava, ženska bujnost avgusta je narasla u gluve jaruge
ogromnih čičaka, raširila se komadima maljavih lisnatih ploča, ogromnim jezicima
mesnatog zelenila. Tamo su se te buljave prostačine čičaka bečile kao
ženetine koje su široko posedale, upola prožderane sopstvenim pomahnitalim
suknjama. Tamo je vrt zabadava prodavao najjevtinije grudve divljeg
jorgovana, grubu kašu bokvice koja je smrdela na sapun, divlju rakiju metvice
i svakojaki avgustovski bofl najgore vrste. Ali, s druge strane plota, iza
tog matičnjaka leta, zaraslog u glupost poidioćenog korova, nalazilo se
smetlište zaraslo u divlje trnje. Niko nije znao da je baš tamo avgust toga
leta priređivao svoju veliku pagansku orgiju. Na tom smetlištu, naslonjen na
plot i obrastao divljim jorgovanom, stajao je krevet kretenaste devojčice
Tluje. Tako smo je svi zvali. Na gomili smeća i otpadaka, starih lonaca,
papuča, krša i starudija stajao je zeleno obojen krevet, poduprt dvema
ciglama, umesto jedne noge koja je nedostajala. |
|
Powietrze nad tym
rumowiskiem, zdziczałe od żaru, cięte błyskawicami lśniących much końskich, rozwścieczonych
słońcem, trzeszczało jak od nie widzianych grzechotek, podniecając do szału. |
Vazduh iznad toga krša,
podivljao od žege, presecan sjajnim konjskim muvama, pobesnelim od sunca,
treštao je kao od nevidljivih čegrtaljki, razdražujući do ludila. |
|
Tłuja siedzi przykucnięta wśród żółtej pościeli
i szmat. Wielka jej głowa jeży się wiechciem czarnych włosów. Twarz jej jest
kurczliwa jak miech harmonii. Co chwila grymas płaczu składa tę harmonię w
tysiąc poprzecznych fałd, a zdziwienie rozciąga ją z powrotem, wygładza
fałdy, odsłania szparki drobnych oczu i wilgotne dziąsła z żółtymi zębami pod
ryjowatą, mięsistą wargą. Mijają godziny pełne żaru i nudy, podczas których
Tłuja gaworzy półgłosem, drzemie, zrzędzi z cicha i chrząka. Muchy obsiadają
nieruchomą gęstym rojem. Ale z nagła ta cała kupa brudnych gałganów, szmat i
strzępów zaczyna poruszać się, jakby ożywiona chrobotem lęgnących się w niej
szczurów. Muchy budzą się spłoszone i podnoszą wielkim, huczącym rojem,
pełnym wściekłego bzykania, błysków i migotań. I podczas gdy gałgany zsypują
się na ziemię i rozbiegają po śmietnisku jak spłoszone szczury, wygrzebuje
się z nich, odwija z wolna jądro, wyłuszcza się rdzeń śmietniska: na wpół
naga i ciemna kretynka dźwiga się powoli i staje, podobna do bożka
pogańskiego, na krótkich dziecinnych nóżkach, a z napęczniałej napływem
złości szyi, z poczerwieniałej, ciemniejącej od gniewu twarzy, na której jak
malowidła barbarzyńskie wykwitają arabeski nabrzmiałych żył, wyrywa się
wrzask zwierzęcy, wrzask chrapliwy, dobyty ze wszystkich bronchij i
piszczałek tej pół zwierzęcej, pół boskiej
piersi. Bodiaki, spalone słońcem, krzyczą, łopuchy puchną i pysznią się
bezwstydnym mięsem, chwasty ślinią się błyszczącym jadem, a kretynka,
ochrypła od krzyku, w konwulsji dzikiej uderza mięsistym łonem z wściekłą
zapalczywością w pień bzu dzikiego, który skrzypi cicho pod natarczywością
tej rozpustnej chuci, zaklinany całym tym nędzarskim chórem do wynaturzonej,
pogańskiej płodności. |
Tluja sedi zgrčena na
žutoj postelji i krpama. Njena velika glava se ježi čupercima crne kose. Lice
joj se grči kao harmonika. Svaki čas grimasa plača steže tu harmoniku u
hiljadu poprečnih bora, a čuđenje je ponovo isteže, izglađuje bore, otkriva
pukotine sitnih očiju i vlažne desni ispod mesnate usne nalik na rilicu.
Prolaze sati puni žege i dosade za vreme kojih Tluja poluglasno priča, drema,
tiho gunđa i nakašljuje se. Muve u gustim rojevima sedaju na nepomičnu osobu.
Ali iznenada ta gomila prljavih rita, krpa i dronjaka počinje da se miče, kao
oživela od grebanja pacova koji se u njoj legu. Muve se poplašeno bude i dižu
u velikom bučnom roju, punom besnog zujanja, bleskanja i trepetanja. I dok se
dronjci suljaju na zemlju i rasprštavaju po smetlištu kao poplašeni pacovi,
iz njih se iskobeljava, lagano odvija jezgro, izbija srž smetlišta: polunaga
i tamna kretenka kreće se lagano i staje, nalik na pagansko božanstvo, na
kratkim dečjim nogama, a iz vrata nabreklog od navale besa, iz pocrvenelog i
od ljutine sve tamnijeg lica, na kome kao crteži procvetavaju arabeske
napetih žila, otima se zverski, promukao krik, pušten iz svih bronhija i
pištaljki ovih poluživotinjskih – polubožanskih grudi. Trnje, spaljeno
suncem, viče, čičkovi se nadimaju i razmeću bestidnim mesom, korovima se
slinavi sjajnim otrovom, a kretenka, promukla od vike, u divljem grču, s
besnom žestinom, udara mesnatim grudima stablo divljeg jorgovana, koje tiho
škripi pod nasrtljivošću te raspusne pohote, zaklinjan celim tim horom
bednika, na izrođenu, pagansku plodnost. |
|
Matka Tłui wynajmuje się gospodyniom do
szorowania podłóg. Jest to mała, żółta jak szafran kobieta i szafranem
zaprawia też podłogi, jodłowe stoły, ławy i szlabany, które w izbach ubogich
ludzi zmywa. Raz zaprowadziła mnie Adela do domu tej starej Maryśki. Była wczesna
poranna godzina, weszliśmy do małej izby niebiesko bielonej, z ubitą polepą
glinianą na podłodze, na której leżało wczesne słońce, jaskrawożółte w tej
ciszy porannej, odmierzanej przeraźliwym szczękiem chłopskiego zegara na
ścianie. W skrzyni na słomie leżała głupia Maryśka, blada jak opłatek i cicha
jak rękawiczka, z której wysunęła się dłoń. I jakby korzystając z jej snu,
gadała cisza, żółta, jaskrawa, zła cisza, monologowała, kłóciła się,
wygadywała głośno i ordynarnie swój maniacki monolog. Czas Maryśki - czas
więziony w jej duszy, wystąpił z niej straszliwie rzeczywisty i szedł samopas
przez izbę, hałaśliwy, huczący, piekielny, rosnący w jaskrawym milczeniu
poranka z głośnego młyna-zegara, jak zła mąka, sypka mąka, głupia mąka
wariatów. |
Tlujina majka radi u
najam domaćicama, riba podove. To je mala žena, žuta kao šafran, šafranom
čisti i podove, jelove stolove, klupe i sanduke koje pere po kućama sirotih
ljudi. Jednom me je Adela odvela u kuću te stare Mariske. Bilo je to rano
jutro, ušli smo u malu svetloplavo ofarbanu sobu, sa nabijenim glinenim podom
na kome je ležalo rano sunce, svetložuto u toj jutarnjoj tišini, odmeravanoj
užasnim zveketom seljačkog sata na zidu. U sanduku, na slami, ležala je
glupava Mariska, bela kao platno i tiha kao rukavica, iz koje je izašla ruka.
I kao da se koristi njenim snom, tišina je pričala, žuta, svetla, zla tišina,
govorila je svoj monolog, svađala se, lupetala glasno i prostački. Mariskino
vreme – vreme utamničeno u njenoj duši, izašlo je iz nje grozno stvarno i
išlo samo kroz sobu, bučno, hučno, pakleno, sve veće u svetlom ćutanju jutra
i glasnog mlina-sata, kao rđavo brašno, sipkavo brašno, glupo brašno ludaka. |
|
|
|
|
3 |
3 |
|
W jednym z tych domków, otoczonym sztachetami brązowej
barwy, tonącym w bujnej zieleni ogródka, mieszkała ciotka Agata. Wchodząc do
niej, mijaliśmy w ogrodzie kolorowe szklane kule, tkwiące na tyczkach,
różowe, zielone i fioletowe, w których zaklęte były całe świetlane i jasne
światy, jak te idealne i szczęśliwe obrazy zamknięte w niedościgłej
doskonałości baniek mydlanych. |
U jednoj od tih kućica,
optočenoj letvicama mrke boje, utonuloj u bujno zelenilo vrtića, stanovala je
tetka Agata. Ulazeći k njoj, prolazili smo u vrtu pored šarenih staklenih
kugli nataknutih na motke, ružičastih, zelenih i ljubičastih, u kojima su
bili ukleti svi svetli i sjajni svetovi, kao one idealne i srećne slike
zatvorene u nedostižno savršenstvo sapunskih mehurova. |
|
W półciemnej sieni ze starymi oleodrukami,
pożartymi przez pleśń i oślepłymi od starości, odnajdowaliśmy znany nam
zapach. W tej zaufanej starej woni mieściło się w dziwnie prostej syntezie
życie tych ludzi, alembik rasy, gatunek krwi i sekret ich losu, zawarty
niedostrzegalnie w codziennym mijaniu ich własnego, odrębnego czasu. Stare,
mądre drzwi, których ciemne westchnienia wpuszczały i wypuszczały tych ludzi,
milczący świadkowie wchodzenia i wychodzenia matki, córek i synów - otworzyły
się bezgłośnie jak odrzwia szafy i weszliśmy w ich życie. Siedzieli jakby w
cieniu swego losu i nie bronili się w pierwszych niezręcznych gestach wydali
nam swoją tajemnicę. Czyż nie byliśmy krwią i losem spokrewnieni z nimi? |
U polutamnom tremu sa
starim kopijama uljanih slika oslepelim od starosti, koje je plesan izjela, otkrivali
smo poznati nam miris. U tom poverljivom starom mirisu nalazio se u neobičnoj
prostoj sintezi život tih ljudi, destilat rase, vrsta krvi i tajna njihove
sudbine, nevidljivo uključen u svakodnevno prolaženje njihovog sopstvenog,
posebnog vremena. Stara, mudra vrata, čiji su tamni uzdasi puštali te ljude
unutra i napolje, ćutljivi svedoci ulaženja i izlaženja majke, kćeri i sinova
– otvorila su se nečujno kao vrata ormana i mi smo ušli u njihov život.
Sedeli su kao u senci svoje sudbine i nisu se branili – prvim nespretnim
gestovima odali su nam svoje tajne. Zar nismo bili krvlju i sudbinom u
srodstvu sa njima? |
|
Pokój był ciemny i aksamitny od granatowych obić
ze złotym deseniem, lecz echo dnia płomiennego drgało i tutaj jeszcze
mosiądzem na ramach obrazów, na klamkach i listwach złotych, choć
przepuszczone przez gęstą zieleń ogrodu. Spod ściany podniosła się ciotka
Agata, wielka i bujna, o mięsie okrągłym i białym, centkowanym rudą rdzą
piegów. Przysiedliśmy się do nich, jakby na brzeg ich losu, zawstydzeni
trochę tą bezbronnością, z jaką wydali się nam bez zastrzeżeń, i piliśmy wodę
z sokiem różanym, napój przedziwny, w którym znalazłem jakby najgłębszą
esencję tej upalnej soboty. |
Soba je bila tamna i
baršunasta od plavih tapeta sa zlatnim šarama, ali je odjek plamenog dana i
ovde još drhtao mesingom na okvirima slika, na bravama i zlatnom lišću, iako
je bio propušten kroz gusto zelenilo vrta. Kraj zida se digla tetka Agata,
velika i bujna, okruglog i belog mesa, istačkana crvenom rđom pega. Seli smo
kraj njih, kao na ivicu njihove sudbine, malo postiđeni tom bespomoćnošću, sa
kojom su nam se predali bez uslova, i pili smo vodu sa ružinim sokom, u kome
sam našao nešto kao najdublju esenciju te vrele sudbine. |
|
Ciotka narzekała. Był to zasadniczy ton jej
rozmów, głos tego mięsa białego i płodnego, bujającego już jakby poza
granicami osoby, zaledwie luźnie utrzymywanej w skupieniu, w więzach formy
indywidualnej, i nawet w tym skupieniu już zwielokrotnionej, gotowej rozpaść
się, rozgałęzić, rozsypać w rodzinę. Była to płodność niemal samoródcza,
kobiecość pozbawiona hamulców i chorobliwie wybujała. |
Tetka je jadikovala. To
je bio osnovni ton njenih razgovora, glas tog belog i plodnog mesa, koji kao
da je lebdeo izvan granica njene osobe, što se jedva slobodno držala u
celini, u okvirima individualne forme, i čak i u toj celini već umnožene,
spremne da se raspadne, razgrana, raspe u porodicu. Bila je to plodnost skoro
iskonska, ženstvenost lišena kočnica i bolesno bujna. |
|
Zdawało się, że sam aromat
męskości, zapach dymu tytoniowego, dowcip kawalerski mógł dać impuls tej
zaognionej kobiecości do rozpustnego dzieworództwa. I właściwie wszystkie jej
skargi na męża, na służbę, jej troski o dzieci były tylko kapryszeniem i
dąsaniem się nie zaspokojonej płodności, dalszym ciągiem tej opryskliwej,
gniewnej i płaczliwej kokieterii, którą nadaremnie doświadczała męża. Wuj
Marek, mały, zgarbiony, o twarzy wyjałowionej z płci, siedział w swym szarym
bankructwie, pogodzony z losem, w cieniu bezgranicznej pogardy, w którym
zdawał się wypoczywać. W jego szarych oczach tlił się daleki żar ogrodu,
rozpięty w oknie. Czasem próbował słabym ruchem robić jakieś zastrzeżenia,
stawiać opór, ale fala samowystarczalnej kobiecości odrzucała na bok ten gest
bez znaczenia, przechodziła triumfalnie mimo niego, zalewała szerokim swym
strumieniem słabe podrygi męskości. |
Izgledalo je kao da sama
aroma muškosti, miris duvanskog dima, momačka dosetka može da da impuls toj raspaljenoj
ženstvenosti za razvratni porođaj bez oplođenja. I zapravo sve njene žalbe na
muža, na poslugu, njene brige o deci bile su samo kapricioznost i durenje
nezadovoljene plodnosti, nastavak one grube, ljutite i plačne koketerije,
kojom je uzalud kušala svog muža. Ujak Marek, mali, pogrbljen, lica bez pola,
sedeo je u svom sivom bankrotstvu, pomiren sa sudbinom, u senci beskrajnog
prezira, u kome kao da se odmarao. U njegovim sivim očima tinjao je daleki
sjaj vrta, razapet u prozoru. Ponekad je slabim pokretom pokušavao da se
ogradi od nečega, da se odupre, ali je talas ženstvenosti koji je sam sebi
bio dovoljan odbacivao taj gest bez značenja, trijumfalno prolazio pored
njega i svojim širokim potokom zalivao slabe drhtaje muškosti. |
|
Było coś tragicznego w tej
płodności niechlujnej i nieumiarkowanej, była nędza kreatury walczącej na
granicy nicości i śmierci, był jakiś heroizm kobiecości triumfującej
urodzajnością nawet nad kalectwem natury, nad insuficjencją mężczyzny. Ale
potomstwo ukazywało rację tej paniki macierzyńskiej, tego szału rodzenia,
który wyczerpywał się w płodach nieudanych, w efemerycznej generacji fantomów
bez krwi i twarzy. |
Bilo je nečeg tragičnog u
toj aljkavoj i neumerenoj plodnosti, bila je neka beda kreature koja se bori
na granici ništavila i smrti, bio je neki heroizam ženstvenosti koja
trijumfuje plodnošću, čak i nad sakatošću prirode, nad nedovoljnošću
muškarca. Ali potomstvo je davalo za pravo toj materinskoj panici, tome
ludilu rađanja, koje se iscrpljivalo u neuspelim plodovima, u efemernoj
generaciji fantoma bez krvi i lica. |
|
Weszła Łucja, średnia, z
głową nazbyt rozkwitłą i dojrzałą na dziecięcym i pulchnym ciele o mięsie
białym i delikatnym. Podała mi rączkę lalkowatą, jakby dopiero pączkującą, i
zakwitła od razu całą twarzą, jak piwonia przelewająca się pełnią różową.
Nieszczęśliwa z powodu swych rumieńców, które bezwstydnie mówiły o sekretach
menstruacji, przymykała oczy i płoniła się jeszcze bardziej pod dotknięciem
najobojętniejszego pytania, gdyż każde zawierało tajną aluzję do jej
nadwrażliwego panieństwa. |
Ušla je Lucija, srednja,
sa preterano rascvetalo i dozrelom glavom na dečijem, punačkom telu belog i
nežnog mesa. Pružila mi je lutkastu ruku, koja kao da je tek napupela i
odjednom je sva procvetala u licu, kao božur, prelivajući se rumenom punoćom.
Nesrećna zbog svojih crvenjenja, koja su bestidno govorila o tajnama
menstruacije, zatvarala je oči i crvenela još više pri dodiru
najravnodušnijeg pitanja, jer je svako sadržavalo tajnu aluziju na njeno
preosetljivo devičanstvo. |
|
Emil, najstarszy z kuzynów, z
jasnoblond wąsem, z twarzą, z której życie zmyło jakby wszelki wyraz,
spacerował tam i z powrotem po pokoju, z rękami w kieszeniach fałdzistych
spodni. |
Najstariji rođak, Emil, svetloplavih
brkova, lica koje je izgledalo kao da je život sa njega sprao svaki izraz,
šetao se ovamo i onamo po sobi, s rukama u džepovima naboranih pantalona. |
|
Jego strój elegancki i
drogocenny nosił piętno egzotycznych krajów, z których powrócił. Jego twarz,
zwiędła i zmętniała, zdawała się z dnia na dzień zapominać o sobie, stawać
się białą pustą ścianą z bladą siecią żyłek, w których jak linie na zatartej
mapie plątały się gasnące wspomnienia tego burzliwego i zmarnowanego życia.
Był mistrzem sztuk karcianych, palił długie, szlachetne fajki i pachniał
dziwnie zapachem dalekich krajów. Z wzrokiem wędrującym po dawnych
wspomnieniach opowiadał dziwne anegdoty, które w pewnym punkcie urywały się
nagle, rozprzęgały i rozwiewały w nicość. Wodziłem za nim tęsknym wzrokiem,
pragnąc, by zwrócił na mnie uwagę i wybawił mnie z udręki nudów. I w samej
rzeczy zdawało mi się, że mrugnął na mnie oczyma, wychodząc do drugiego
pokoju. Podżyłem za nim. Siedział nisko na małej kozetce, z kolanami
krzyżującymi się niemal na wysokości głowy, łysej jak kula bilardowa. Zdawało
się, że to ubranie samo leży, faldziste, zmięte, przerzucone przez fotel.
Twarz jego była jak tchnienie twarzy smuga, którą nieznany przechodzień
zostawił w powietrzu. Trzymał w bladych, emaliowanych błękitnie dłoniach
portfel, w którym coś oglądał. |
Njegova elegantna i
skupocena odeća nosila je pečat egzotičnih zemalja iz kojih se bio vratio.
Njegovo lice, uvelo i mutno, izgledalo je kao da iz dana u dan zaboravlja na
sebe, da postaje prazan, beo zid sa bledom mrežom žila, u kojima su se kao
crte na izbrisanoj mapi uplitale uspomene ovog burnog i upropašćenog života,
koje su se gasile. Bio je majstor kartaških veština, pušio je duge, plemenite
lule i čudno mirisao mirisom dalekih zemalja. Sa pogledom koji je lutao po
davnim uspomenama pričao je čudne anegdote, koje su se na izvesnoj tački
naglo prekidale, raspadale i rasipale u ništa. Pratio sam ga čežnjivim
pogledom, želeći da obrati pažnju na mene i da me izbavi od muka dosade. I u
samoj stvari učinilo mi se da je namignuo na mene, izlazeći u drugu sobu.
Požurio sam za njim. Sedeo je nisko na maloj stoličici, s kolenima koja su
bila skoro u visini glave, ćelave kao bilijarska kugla. Izgledalo je kao da
samo odelo leži, naborano, zgužvano, prebačeno preko fotelje. Njegovo lice je
bilo kao dah lica – trag što ga je nepoznati prolaznik ostavio u vazduhu. U
bledim, plavo emajliranim rukama držao je novčanik u kome je nešto posmatrao. |
|
Z mgły twarzy wyłoniło się z
trudem wypukłe bielmo bladego oka, wabiąc mnie figlarnym mruganiem. Czułem
doń nieprzepartą sympatię. Wziął mnie między kolana i tasując przed mymi
oczyma wprawnymi dłońmi fotografie, pokazywał wizerunki nagich kobiet i
chłopców w dziwnych pozycjach. Stałem oparty o niego bokiem i patrzyłem na te
delikatne ciała ludzkie dalekimi, niewidzącymi oczyma, gdy fluid niejasnego
wzburzenia, którym nagle zmętniało powietrze, doszedł do mnie i zbiegł mię
dreszczem niepokoju, falą nagłego zrozumienia. Ale tymczasem ta mgiełka
uśmiechu, która się zarysowała pod miękkim i pięknym jego wąsem, zawiązek
pożądania, który napiął się na jego skroniach pulsującą żyłą, natężenie
trzymające przez chwilę jego rysy w skupieniu - upadły z powrotem w nicość i
twarz odeszła w nieobecność, zapomniała o sobie, rozwiała się. |
Iz magle lica se s
naporom pojavila ispupčena beonjača belog oka, mameći me šeretskim
namigivanjem. Osećao sam prema njemu nesavladljivu simpatiju. Uzeo me je među
kolena i mešajući spretnim rukama fotografije, pokazivao mi je slike golih
žena i dečaka u čudnim položajima. Stajao sam naslonjen bokom na njega i
posmatrao ta fina ljudska tela dalekim, odsutnim pogledom, dok fluid nejasnog
uzbuđenja, od koga se naglo uzmutio vazduh, nije dopro do mene i prošao me
drhtajem nemira, talasom naglog shvatanja. Ali za to vreme ta maglica osmeha,
koja se nazirala ispod njegovog mekog i lepog brka, začetak požude, koja je
na njegovoj slepoočnici nabrekla žilom kucavicom, napetost koja je izvesno
vreme držala usredsređene njegove crte – ponovo je pala u ništavilo, a lice
se udaljilo, zaboravilo na sebe, razišlo se. |
[2] [Bruno Šulc: Prodavnice cimetove boje, s poljskog [Bruno Šulc: Prodavnice cimetove boje, s poljskog preveo dr Stojan Subotin, Nolit, Beograd, 1961, str. 265 8 Bruno Šulc, Manekeni, prevod i pogovor dr Stojan Subotin, Rad, »Reč i misao« nova serija - 356, Beograd, 1980, str. 101], Nolit, Beograd, 1961, str. 265 8 Bruno Šulc, Manekeni, prevod i pogovor dr Stojan Subotin, Rad, »Reč i misao« nova serija - 356, Beograd, 1980, str. 101]