Augusztus
/ Madarak
/ Pán / Csótányok / A valóság mitizálása
|
BRUNO SCHULZ SIERPIEŃ [1] |
BRUNO SCHULZ
AUGUSZTUS [2]
|
|
1 W lipcu ojciec mój wyjeżdżał do wód i zostawiał mnie z matką
i starszym bratem na pastwę białych od żaru i oszołamiających dni letnich.
Wertowaliśmy, odurzeni światłem, w tej wielkiej księdze wakacji, której
wszystkie karty pałaty od blasku i miały na dnie słodki do omdlenia miąższ
złotych gruszek. |
1 Júliusban apám fürdõre utazott, s
anyámmal és bátyámmal otthagyott engem a fehéren izzó, szédítõ nyári
napok kényére-kedvére. A fénytõl aléltan lapozgattunk a vakáció óriási
könyvében, amelynek minden lapja lángolt a ragyogásban, a lapok alján pedig
émelyítõen édes aranykörtebél gyûlt össze. |
|
Adela wracała w świetliste poranki, jak
Pomona z ognia dnia rozżagwionego, wysypując z koszyka barwną urodę słońca
lśniące, pełne wody pod przejrzystą skórką czereśnie, tajemnicze, czarne
wiśnie, których woń przekraczała to, co ziszczało się w smaku; morele, w
których miąższu złotym był rdzeń długich popołudni; a obok tej czystej poezji
owoców wyładowywała nabrzmiałe siłą i pożywnością płaty mięsa z klawiaturą
żeber cielęcych, wodorosty jarzyn, niby zabite głowonogi i meduzy surowy
materiał obiadu o smaku jeszcze nie uformowanym i jałowym, wegetatywne i
telluryczne ingrediencje obiadu o zapachu dzikim i polnym. |
Adela úgy jött meg a fénylõ
reggeleken, akár Pomona perzselõ nappalok tüzébõl, s kiöntötte
kosarából a nap tarka pompáját – csillogó, áttetszõ héja alatt
levektõl duzzadó cseresznyét, titokzatos, fekete meggyet, melynek
illata túlszárnyalta ízének ígéretét; sárgabarackot, mely aranyszínû
húsában hosszú délutánok esszenciáját tartogatta, s a gyümölcsök e tiszta
poézise mellé kirakott pár, erõtõl s tápláló fluidumoktól
dagadozó, borjúborda-klaviatúrájú húsdarabot, zöldségek hínárját, megannyi
élettelen lábasfejût és medúzát – az ebéd még kiforratlan, meddõ
ízû nyersanyagát, vegetatív és tellurikus, vad mezõillatú
kellékeit. |
|
Przez ciemne mieszkanie na pierwszym piętrze kamienicy
w rynku przechodziło co dzień na wskroś całe wielkie lato: cisza drgających
słojów powietrznych, kwadraty blasku śniące żarliwy swój sen na podłodze;
melodia katarynki, dobyta z najgłębszej złotej żyły dnia; dwa, trzy takty
refrenu, granego gdzieś na fortepianie, wciąż na nowo, mdlejące w słońcu na
białych trotuarach, zagubione w ogniu dnia głębokiego. Po sprzątaniu Adela
zapuszczała cień na pokoje, zasuwając płócienne story. Wtedy barwy schodziły
o oktawę głębiej, pokój napełniał się cieniem, jakby pogrążony w światło
głębi morskiej, jeszcze mętniej odbity w zielonych zwierciadłach, a cały upał
dnia oddychał na storach, lekko falujących od marzeń południowej godziny. |
A piactéren álló ház elsõ emeletén
lévõ lakáson nap mint nap végigvonult az egész hatalmas nyár:
rezgõ léglombikok csöndje, forró álmukat alvó fényes négyszögek a
padlón; a nappal tárházának legmélyébõl kiszabadult verklidallam; egy
zongorarefrén újra meg újra felhangzó két-három taktusa napfénybe ájultan a
fehér kövezeten, a nappal mélyének tüzébe veszve. Takarítás után Adela a
vászonfüggönyöket behúzva árnyékba borította a szobákat. Ekkor a színek egy
oktávval mélyebbre szálltak, a szoba félhomállyal telt meg, mintha a tenger
mélyérõl jönne a fény, amely még homályosabban verõdött vissza
a zöld tükrökben, s a nap egész forrósága a vászonrolókon pihent meg, melyek
finoman lengedeztek a délutáni óra álomképeitõl. |
|
W sobotnie popołudnia wychodziłem z matką na spacer. Z
półmroku sieni wstępowało się od razu w słoneczną kąpiel dnia. Przechodnie,
brodząc w złocie, mieli oczy zmrużone od żaru, jakby zalepione miodem, a
podciągnięta górna warga odsłaniała im dziąsła i zęby. I wszyscy brodzący w
tym dniu złocistym mieli ów grymas skwaru, jak gdyby słońce nałożyło swym
wyznawcom jedną i tę samą maskę - złotą maskę bractwa słonecznego; i wszyscy,
którzy szli dziś ulicami, spotykali się, mijali, starcy i młodzi, dzieci i
kobiety, pozdrawiali się w przejściu tą maską, namalowaną grubą, złotą farbą
na twarzy, szczerzyli do siebie ten grymas bakchiczny – barbarzyńską maskę
kultu pogańskiego. |
Szombat délutánonként sétálni mentem
anyámmal. A kapualj homályából kiléptünk a napfényben fürdõ térre. A
járókelõk, aranyban gázolva, hunyorogtak a hõségben, szemüket
mintha mézzel ragasztották volna le, felhúzott felsõ ajkuk pedig látni
engedte fogukat és fogínyüket. Mindenkinek, aki az aranyló nappalban gázolt,
a kánikula grimasza ült az arcán, mintha a nap minden hívõjére ugyanazt
az álarcot, a naptestvériség aranymaszkját adta volna; mindenki, aki ma az
utcán járt, összefutott vagy elment egymás mellett, öregek és fiatalok,
nõk, gyerekek, ezzel a maszkkal köszöntötték egymást, mely
aranyfestékkel vastagon volt arcukra festve; így vigyorogtak egymásra
bacchusi grimasszal, pogány kultuszok barbár álarcában. |
|
Rynek był pusty i żółty od żaru, wymieciony z kurzu
gorącymi wiatrami, jak biblijna pustynia. Cierniste akacje, wyrosłe z pustki żółtego
placu, kipiały nad nim jasnym listowiem, bukietami szlachetnie uczłonkowanych
filigranów zielonych, jak drzewa na starych gobelinach. Zdawało się, że te
drzewa afektują wicher, wzburzając teatralnie swe korony, ażeby w
patetycznych przegięciach ukazać wytworność wachlarzy listnych o srebrzystym
podbrzuszu, jak futra szlachetnych lisic. Stare domy, polerowane wiatrami
wielu dni, zabawiały się refleksami wielkiej atmosfery, echami, wspomnieniami
barw, rozproszonymi w głębi kolorowej pogody. Zdawało się, że całe generacje
dni letnich (jak cierpliwi sztukatorzy, obijający stare fasady z pleśni
tynku) obtłukiwały kłamliwą glazurę, wydobywając z dnia na dzień wyraźniej
prawdziwe oblicze domów, fizjonomię losu i życia, które formowało je od
wewnątrz. Teraz okna, oślepione blaskiem pustego placu, spały; balkony
wyznawały niebu swą pustkę; otwarte sienie pachniały chłodem i winem. |
A piactér üres volt és sárga a nap
hevétõl, a port kisöpörték a forró szelek, akár a bibliai sivatagban.
A sárga pusztaságból sarjadt tüskés akácfák világos lombjukkal köröztek,
hajladoztak a tér fölött, megannyi zöld, finoman áttört filigráncsokor, mint
a régi gobelinek fái. Úgy látszott, ezek a fák hozzák ránk a vihart, miközben
teátrálisan borzolják koronájukat, hogy a patetikus hajladozásban
fitogtathassák ezüstös hasú levéllegyezõik elõkelõ
eleganciáját, akár a nemes rókaprémet. Sok-sok nap szele fényesítette az öreg
házakat, amelyeket most színnel vontak be a roppant atmoszféra reflexei, a
tarka idõjárás mélyén szerteszórt visszhangok, színek emlékképei. Úgy
látszott, hogy nyári napok egész generációja (akár a türelmes
kõmûvesek, akik öreg homlokzatokat tisztítanak meg a vakolat
penészétõl) kopácsolt a csalóka borításon, hogy napról napra jobban
elõtûnjék a házak igazi arculata, a sors és az élet
fiziognómiája, amely ezt az arcot belülrõl formálta. Most az üres
piactér ragyogásától vaksi ablakok álomba merültek; az erkélyek az ég felé
tárták ürességüket; a nyitott kapualjakból hûvösség és
szõlõ illata áradt. |
|
Kupka obdartusów, ocalała w kącie rynku przed płomienną
miotłą upału, oblegała kawałek muru, doświadczając go wciąż na nowo rzutami
guzików i monet, jak gdyby z horoskopu tych metalowych krążków odczytać można
było prawdziwą tajemnicę muru, porysowanego hieroglifami rys i pęknięć.
Zresztą rynek był pusty. Oczekiwało się, że przed tę sień sklepioną z
beczkami winiarza podjedzie w cieniu chwiejących się akacyj osiołek
Samarytanina, prowadzony za uzdę, a dwóch pachołków zwlecze troskliwie
chorego męża z rozpalonego siodła, ażeby go po chłodnych schodach wnieść
ostrożnie na pachnące szabasem piętro. |
Rongyos gyerekek kis csapata a
hõség lángseprûje elõl a tér sarkában keresett menedéket,
s éppen egy faldarabot ostromolt, újabb és újabb gombok, pénzérmék
dobálásával téve próbára a falat, mintha e kis fémkorongok horoszkópjából ki
lehetne olvasni a hasadások és repedések hieroglifáival telefirkált fal igazi
titkát. A piactér egyébként üres volt. Várakozás
érzõdött a levegõben, hogy a borkereskedõ hordókkal
boltozott kapualjához a hajladozó akácfák árnyékában, kantáron vezetve
egyszer csak megérkezik a Szamaritánus szamara, és két kis szolga gondosan
lesegíti a beteg férfiút az áttüzesedett nyeregbõl, hogy aztán a
hûvös lépcsõn óvatosan fölvezesse a sábeszillatú emeletre. |
|
Tak wędrowaliśmy z matką przez dwie słoneczne strony
rynku, wodząc nasze załamane cienie po wszystkich domach, jak po klawiszach.
Kwadraty bruku mijały powoli pod naszymi miękkimi i płaskimi krokami - jedne
bladoróżowe jak skóra ludzka, inne złote i sine, wszystkie płaskie, ciepłe,
aksamitne na słońcu, jak jakieś twarze słoneczne, zadeptane stopami aż do
niepoznaki, do błogiej nicości. |
Így vándoroltunk anyámmal a tér két
napsütötte oldalán, kettétört árnyékunkat magunk után húzva minden házon,
mint a billentyûkön. Az utcakövek négyszögei lassan haladtak puha és
lapos lépteink alatt – az egyik halvány rózsaszín, mint az emberi bõr,
mások kékeslilák, mindegyik lapos, meleg és bársonyos a naptól, mint
valamiféle napfényes arc, melyet a felismerhetetlenségig, az áldott nemlétig
tapostak a lábak. |
|
Aż wreszcie na rogu ulicy Stryjskiej weszliśmy w cień
apteki. Wielka bania z sokiem malinowym w szerokim oknie aptecznym
symbolizowała chłód balsamów, którym każde cierpienie mogło się tam ukoić. I po
paru jeszcze domach ulica nie mogła już utrzymać nadal decorum miasta, jak
chłop, który wracając do wsi rodzimej, rozdziewa się po drodze z miejskiej
swej elegancji, zamieniając się powoli, w miarę zbliżania do wsi, w obdartusa
wiejskiego. |
Végre a Stryjska utca sarkán beértünk a
patika árnyékába. A tágas kirakatban a málnaszörppel teli hatalmas lombik
balzsamok hûsét jelképezte, mellyel minden szenvedést enyhíteni lehet.
Néhány házat elhagyva az utca már nem tudta fenntartani a város dekórumát, akár
a paraszt, aki szülõfalujába visszaindulván már útközben
levetkõzi városi eleganciáját, és a faluhoz közeledvén lassacskán
átalakul rongyos falusivá. |
|
Przedmiejskie domki tonęły wraz z oknami, zapadnięte w
bujnym i zagmatwanym kwitnieniu małych ogródków. Zapomniane przez wielki
dzień, pleniły się bujnie i cicho wszelkie ziela, kwiaty i chwasty, rade z
tej pauzy, którą prześnić mogły za marginesem czasu, na rubieżach
nieskończonego dnia. Ogromny słonecznik, wydźwignięty na potężnej łodydze i
chory na elephantiasis, czekał w żółtej żałobie ostatnich, smutnych dni
żywota, uginając się pod przerostem potwornej korpulencji. Ale naiwne
przedmiejskie dzwonki i perkalikowe, niewybredne kwiatuszki stały bezradne w
swych nakrochmalonych, różowych i białych koszulkach, bez zrozumienia dla
wielkiej tragedii słonecznika. |
A külvárosi házak ablakaikkal együtt
elsüllyedtek, alámerülvén a kis kertek buja és kusza virágzásában. A nagy
naptól elfeledve, buján és csöndben terjeszkedtek a füvek, virágok és gyomok,
örvendezve az idõn túli pihenõnek, melyet átaludhattak a
végtelen nap peremén. Egy óriási, erõs szárra húzott, elefantiázisban
szenvedõ napraforgó élete utolsó, szomorú napjait tengette sárga
gyászban, szörnyû korpulenciája súlya alatt görnyedezve. Ám a naiv
külvárosi harangvirágok és igénytelen perkálvirágok tehetetlenül álltak
kikeményített, rózsaszín és fehér ingecskéjükben, a legcsekélyebb megértést
sem mutatva a napraforgó nagy tragédiája iránt. |
|
2 Splątany gąszcz traw, chwastów, zielska i bodiaków
buzuje w ogniu popołudnia. Huczy rojowiskiem much popołudniowa drzemka
ogrodu. Złote ściemisko krzyczy w słońcu, jak ruda szarańcza; w rzęsistym
deszczu ognia wrzeszczą świerszcze; strąki nasion eksplodują cicho, jak
koniki polne. |
2 Füvek, gyomok, gazok és tövisek kusza
szövevénye lángol a délután tüzében. Légyrajok döngik tele a kert délutáni
álmát. Az aranyló tarló rikoltozik a napsütésben, mint a vörös sáska; a
bõséges tûzesõben ordítoznak a tücskök; a hüvelytermések
halkan pattannak ki, mint a szöcskék. |
|
A ku parkanowi kożuch traw podnosi się
wypukłym garbem-pagórem, jak gdyby ogród obrócił się we śnie na drugą stronę
i grube jego, chłopskie bary oddychają ciszą ziemi. Na tych barach ogrodu
niechlujna, babska bujność sierpnia wyolbrzymiała w głuche zapadliska
ogromnych łopuchów, rozpanoszyła się płatami włochatych blach listnych,
wybujałymi ozorami mięsistej zieleni. Tam te
wyłupiaste pałuby łopuchów wybałuszyły się jak babska szeroko rozsiadłe, na
wpół pożarte przez własne oszalałe spódnice. Tam sprzedawał ogród za darmo
najtańsze krupy dzikiego bzu, śmierdzącą mydłem, grubą kaszę babek, dziką
okowitę mięty i wszelką najgorszą tandetę sierpniową. Ale po drugiej stronie
parkanu, za tym matecznikiem lata, w którym rozrosła się głupota zidiociałych
chwastów, było śmietnisko zarosłe dziko bodiakiem. Nikt nie wiedział, że tam
właśnie odprawiał sierpień tego lata swoją wielką pogańską orgię. Na tym
śmietnisku, oparte o parkan i zarośnięte dzikim bzem, stało łóżko
skretyniałej dziewczyny Tłui. Tak nazywaliśmy ją wszyscy. Na kupie śmieci i
odpadków, starych garnków, pantofli, rumowiska i gruzu stało zielono
pomalowane łóżko, podparte zamiast brakującej nogi dwiema starymi cegłami. |
A fû subája púposan domborodva
törekszik a kerítés palánkja felé, mintha a kert álmában a másik oldalára
fordult volna, és erõs parasztválla a föld csöndjét lélegezné be. E
széles vállon az augusztus egész hanyag, asszonyi bujasága óriás lapulevelek
süket kráterévé hatalmasodott, bolyhos levéllebenyekben, a zöld húsos,
burjánzó nyelveiben pöffeszkedve. A lapulevelek dülledt bábjai ott
meredeztek, mint terebélyesen tanyázó asszonyságok, akiket félig felfalt
saját tébolyult szoknyájuk. A kert ott árulta ingyen legolcsóbb bodzaszemeit,
a bojtorján szappanszagú, durva szemû daráját, vad mentapálinkát és
mindenféle ócska augusztusi bóvlit. Ám a kerítéspalánk másik oldalán, túl a
nyár ölén, ahol az elhülyült gazok bárgyúsága terpeszkedett, egy
királytövissel benõtt szemétdomb volt. Senki sem tudott róla, hogy
abban az évben az augusztus éppen ott celebrálta hatalmas, pogány orgiáját. E
szemétdombon, a kerítéshez támasztva, bodzafák árnyékában állt Tluja, a
bolond lány ágya. Mindannyian így hívtuk õt. Szemét és hulladék, rossz
fazekak, cipõk, omladék és törmelék között állt a zöldre festett ágy,
hiányzó lábát két tégla pótolta. |
|
Powietrze nad tym rumowiskiem, zdziczałe
od żaru, cięte błyskawicami lśniących much końskich, rozwścieczonych słońcem,
trzeszczało jak od nie widzianych grzechotek, podniecając do szału. |
A szemétdomb fölött a naptól tébolyult
fényes legyek cikázó villámaitól szabdalt, az izzó hõségtõl
megvadult levegõ sercegett, mintha láthatatlan, az õrületig
izgató csörgõk szólnának valahol. |
|
Tłuja siedzi przykucnięta wśród żółtej
pościeli i szmat. Wielka jej głowa jeży się wiechciem czarnych włosów. Twarz
jej jest kurczliwa jak miech harmonii. Co chwila grymas płaczu składa tę
harmonię w tysiąc poprzecznych fałd, a zdziwienie rozciąga ją z powrotem,
wygładza fałdy, odsłania szparki drobnych oczu i wilgotne dziąsła z żółtymi
zębami pod ryjowatą, mięsistą wargą. Mijają godziny pełne żaru i nudy,
podczas których Tłuja gaworzy półgłosem, drzemie, zrzędzi z cicha i chrząka.
Muchy obsiadają nieruchomą gęstym rojem. Ale z nagła ta cała kupa brudnych
gałganów, szmat i strzępów zaczyna poruszać się, jakby ożywiona chrobotem
lęgnących się w niej szczurów. Muchy budzą się spłoszone i podnoszą wielkim,
huczącym rojem, pełnym wściekłego bzykania, błysków i migotań. I podczas gdy
gałgany zsypują się na ziemię i rozbiegają po śmietnisku jak spłoszone
szczury, wygrzebuje się z nich, odwija z wolna jądro, wyłuszcza się rdzeń
śmietniska: na wpół naga i ciemna kretynka dźwiga się powoli i staje, podobna
do bożka pogańskiego, na krótkich dziecinnych nóżkach, a z napęczniałej napływem
złości szyi, z poczerwieniałej, ciemniejącej od gniewu twarzy, na której jak
malowidła barbarzyńskie wykwitają arabeski nabrzmiałych żył, wyrywa się
wrzask zwierzęcy, wrzask chrapliwy, dobyty ze wszystkich bronchij i
piszczałek tej pół zwierzęcej, pół boskiej piersi. Bodiaki, spalone słońcem,
krzyczą, łopuchy puchną i pysznią się bezwstydnym mięsem, chwasty ślinią się
błyszczącym jadem, a kretynka, ochrypła od krzyku, w konwulsji dzikiej uderza
mięsistym łonem z wściekłą zapalczywością w pień bzu dzikiego, który skrzypi
cicho pod natarczywością tej rozpustnej chuci, zaklinany całym tym nędzarskim
chórem do wynaturzonej, pogańskiej płodności. |
Tluja az elsárgult ágynemû rongyai
között összekuporodva ül. Hatalmas fején fekete hajcsutakok merednek az égnek.
Képlékeny gumiarca akár a harmónium fújtatója. E harmóniumot hol a sírás
grimasza rántja össze ezernyi keresztbe futó redõbe, hol a csodálkozás
húzza vissza eredeti állapotába, kisimítva a ráncokat, látni engedve az apró
szemek réseit és a húsos malacajkak mögött feltáruló nedves fogínyt a sárga
fogakkal. A hõséggel és unalommal terhes órák alatt Tluja félhangon
motyog valamit, bóbiskol, elégedetlenül dörmög és krákog. A legyek
mozdulatlan, sûrû rajban veszik körül. Ám ez a halom piszkos
rongy és cafat egyszer csak megmozdul, mintha a benne tenyészõ
patkányok neszezése keltette volna életre. A felriadt légyraj hatalmas
zúgással, dühös zümmögéssel, villódzással emelkedik a magasba. És mialatt a
rongyok a földre hullanak vagy szétszóródnak a szemétdombon, mint a megzavart
patkányok, lassan kikecmereg, kibújik belõlük a lényeg, kibontakozik a
szemétdomb magja: a félmeztelen, bolond lány lassan felemelkedik és feláll,
egy kurta gyereklábon járó pogány istenhez hasonlít, s a feltoluló haragtól
duzzadt nyakból, a dühtõl elsötétült vörös arcból, melyen mint barbár
festmények, kirajzolódnak a kidagadó erek arabeszkjei, állati üvöltés szakad
ki, rekedt üvöltés, amennyire csak e félállati, félisteni mellkas összes
hörgõjétõl és sípjától telik. A napégette királytövisek
rikoltoznak, a lapulevelek szégyenteljes húsukkal dagadoznak és
pöffeszkednek, a dudvák és gyomok fénylõ mérget nyáladzanak, a bolond
lány pedig, a kiáltástól rekedten, vad vonaglásban, dühödt indulattal veri
telt ölét a bodzafa törzséhez, mely csöndben nyikorog e buja kéj
hevességétõl, az egész nyomorúságos kórus által erre az elfajzott,
pogány termékenységre kárhoztatva. |
|
Matka Tłui wynajmuje się gospodyniom do
szorowania podłóg. Jest to mała, żółta jak szafran kobieta i szafranem zaprawia
też podłogi, jodłowe stoły, ławy i szlabany, które w izbach ubogich ludzi
zmywa. Raz zaprowadziła mnie Adela do domu tej starej Maryśki. Była wczesna
poranna godzina, weszliśmy do małej izby niebiesko bielonej, z ubitą polepą
glinianą na podłodze, na której leżało wczesne słońce, jaskrawożółte w tej
ciszy porannej, odmierzanej przeraźliwym szczękiem chłopskiego zegara na
ścianie. W skrzyni na słomie leżała głupia Maryśka, blada jak opłatek i cicha
jak rękawiczka, z której wysunęła się dłoń. I jakby korzystając z jej snu,
gadała cisza, żółta, jaskrawa, zła cisza, monologowała, kłóciła się,
wygadywała głośno i ordynarnie swój maniacki monolog. Czas Maryśki - czas
więziony w jej duszy, wystąpił z niej straszliwie rzeczywisty i szedł samopas
przez izbę, hałaśliwy, huczący, piekielny, rosnący w jaskrawym milczeniu
poranka z głośnego młyna-zegara, jak zła mąka, sypka mąka, głupia mąka
wariatów. |
Tluja anyja házakhoz jár padlót súrolni.
Aprócska, sáfrányszínû asszony; sáfránnyal ereszti be a padlót,
fenyõfa asztalokat, padokat és ládákat is, melyeket a szegény emberek
házánál súrol. Adela egyszer elvitt ennek az öreg Mariskának a házába. Kora
reggel volt, beléptünk a kékre meszelt kis szobába, a döngölt agyagpadlón
nyújtózkodott az élénksárga korai napsugár, a reggeli csöndet a falusi
falióra szörnyû csörömpölése mérte. A ládában a szalmán feküdt a bolond
Mariska, sápadtan, mint a fal és csöndesen, mint a kesztyû,
melybõl kicsúszott az emberi kéz. És mintha csak Mariska álmára várt
volna, fecsegett a csönd, a sárga, rikító, gonosz csönd, monologizált,
perlekedett, fennhangon és közönségesen hajtogatta mániákus monológját.
Mariska ideje – a lelke mélyébe zárt idõ, kilépett börtönébõl a
maga rémséges valóságában, és elindult egymagában át a szobán, lármázva, kiabálva,
ördögien, a ragyogó reggeli némaságban a zajos malomórából kiömölve, akár a
rossz liszt, szemcsés liszt, az õrültek oktalan lisztje. |
|
3 W jednym z tych domków, otoczonym
sztachetami brązowej barwy, tonącym w bujnej zieleni ogródka, mieszkała ciotka
Agata. Wchodząc do niej, mijaliśmy w ogrodzie kolorowe szklane kule, tkwiące
na tyczkach, różowe, zielone i fioletowe, w których zaklęte były całe
świetlane i jasne światy, jak te idealne i szczęśliwe obrazy zamknięte w
niedościgłej doskonałości baniek mydlanych. |
3 Az egyik, barnára festett léckerítéssel
körülvett, a kert buja zöldjében elmerülõ kis házban lakott Agata
néni. A kertbe lépve karókra tûzött színes, rózsaszín, zöld és lila
üveggömbök mellett kellett elhaladni, melyekbe ragyogó, fényes világokat
varázsoltak, akárcsak a szappanbuborékok utolérhetetlen tökéletességébe zárt
földöntúli, boldog képeket. |
|
W półciemnej sieni ze starymi
oleodrukami, pożartymi przez pleśń i oślepłymi od starości, odnajdowaliśmy znany
nam zapach. W tej zaufanej starej woni mieściło się w dziwnie prostej
syntezie życie tych ludzi, alembik rasy, gatunek krwi i sekret ich losu,
zawarty niedostrzegalnie w codziennym mijaniu ich własnego, odrębnego czasu.
Stare, mądre drzwi, których ciemne westchnienia wpuszczały i wypuszczały tych
ludzi, milczący świadkowie wchodzenia i wychodzenia matki, córek i synów –
otworzyły się bezgłośnie jak odrzwia szafy i weszliśmy w ich życie. Siedzieli
jakby w cieniu swego losu i nie bronili się w pierwszych niezręcznych gestach
wydali nam swoją tajemnicę. Czyż nie byliśmy krwią i losem spokrewnieni z
nimi? |
A pitvar félhomályában, penész ette,
vénségtõl megvakult olajnyomatok között, felfedeztük az ismerõs
szagot. Ebben a meghitt, régi illatban elképesztõen egyszerû
szintézisben volt jelen a ház lakóinak élete, a faj desztillátuma, vérük
fajtája és sorsuk minden titka, melyet saját, különálló idejük mindennapi
múlása észrevehetetlenül magában foglalt. A régi, bölcs ajtó, melynek sötét
sóhaja be- és kiengedte ezeket az embereket, az anya, a lányok és a fiúk ki-
és bejövetelének hallgatag tanúja – hangtalanul nyílt ki, mint a
szekrényajtó, s rajta keresztül beléptünk az életükbe. Ott ültek sorsuk
árnyékában, és nem védekeztek – elsõ félszeg mozdulataikkal elárulták
titkukat. Hisz nem voltunk-e sors és vér szerinti rokonok? |
|
Pokój był ciemny i aksamitny od
granatowych obić ze złotym deseniem, lecz echo dnia płomiennego drgało i
tutaj jeszcze mosiądzem na ramach obrazów, na klamkach i listwach złotych,
choć przepuszczone przez gęstą zieleń ogrodu. Spod ściany podniosła się
ciotka Agata, wielka i bujna, o mięsie okrągłym i białym, centkowanym rudą
rdzą piegów. Przysiedliśmy się do nich, jakby na brzeg ich losu, zawstydzeni
trochę tą bezbronnością, z jaką wydali się nam bez zastrzeżeń, i piliśmy wodę
z sokiem różanym, napój przedziwny, w którym znalazłem jakby najgłębszą
esencję tej upalnej soboty. |
A szoba sötét volt és bársonyos az
aranymintájú sötétkék kárpittól, de a lángoló nap visszhangja még itt is
rezesen vibrált a képkereteken, kilincseken és aranyszegélyeken, jóllehet a
kert sûrû zöldjén átszûrve. A fal mellõl
felemelkedett Agata néni hatalmas, dús alakja; kerekded, fehér húsát
rozsdavörös szeplõk borították. Odaültünk hozzájuk, életük szélére,
egy kissé szégyenkezve védtelenségük miatt, amivel fenntartás nélkül
kiszolgáltatták magukat nekünk, és vizet ittunk csipkeszörppel, s e fölséges
italban ráleltem a kánikulai szombat tökéletes esszenciájára. |
|
Ciotka narzekała. Był to zasadniczy ton
jej rozmów, głos tego mięsa białego i płodnego, bujającego już jakby poza
granicami osoby, zaledwie luźnie utrzymywanej w skupieniu, w więzach formy
indywidualnej, i nawet w tym skupieniu już zwielokrotnionej, gotowej rozpaść
się, rozgałęzić, rozsypać w rodzinę. Była to płodność niemal samoródcza,
kobiecość pozbawiona hamulców i chorobliwie wybujała. |
A néni panaszkodott. Beszélgetéseinek ez
volt az alaptónusa, e fehér és termékeny hús hangja, mely már-már túldagadt
az egyén határain, amely úgyis épp hogy csak meg tudott maradni saját formája
összetartó kötelékében, s még e laza kereteken belül is megsokszorozódott,
úgyhogy bármely pillanatban családdá eshetett, ágazhatott, bomolhatott szét.
Majdhogynem önellátó, õsnemzõ termékenység volt ez,
fékezhetetlen, betegesen túltengõ nõiség. |
|
Zdawało się, że sam aromat męskości,
zapach dymu tytoniowego, dowcip kawalerski mógł dać impuls tej zaognionej
kobiecości do rozpustnego dzieworództwa. I właściwie wszystkie jej skargi na
męża, na służbę, jej troski o dzieci były tylko kapryszeniem i dąsaniem się
nie zaspokojonej płodności, dalszym ciągiem tej opryskliwej, gniewnej i
płaczliwej kokieterii, którą nadaremnie doświadczała męża. Wuj Marek, mały,
zgarbiony, o twarzy wyjałowionej z płci, siedział w swym szarym bankructwie,
pogodzony z losem, w cieniu bezgranicznej pogardy, w którym zdawał się
wypoczywać. W jego szarych oczach tlił się daleki żar ogrodu, rozpięty w
oknie. Czasem próbował słabym ruchem robić jakieś zastrzeżenia, stawiać opór,
ale fala samowystarczalnej kobiecości odrzucała na bok ten gest bez
znaczenia, przechodziła triumfalnie mimo niego, zalewała szerokim swym
strumieniem słabe podrygi męskości. |
Úgy tetszett, hogy már a férfiasság
puszta aromája, pipafüstillat, legénytréfa is elegendõ ahhoz, hogy e
feltüzelt nõiességet buja szûznemzésre késztesse. Voltaképpen
amikor a férjére vagy a cselédekre panaszkodott, vagy a gyerekeiért aggódott
– ez is csak kielégítetlen termékenységének volt szeszélyes és duzzogó
kifejezõdése, további folytatása annak a fortyogó, dühödt és könnyes
kacérkodásnak, amellyel férjét hiábavalóan ostromolta. Az alacsony
termetû, hajlott hátú Marek bácsi, akinek arcáról eltûnt
mindenfajta nemi jelleg, szürke csõdjébe süppedve ült, megbékélve a
sorssal, a határtalan megvetés árnyékában, ahol úgy látszott, végre
nyugalomra talált. Szürke szemében a kertnek az ablakra feszült, messzi
parazsa izzott. Olykor tétova mozdulattal megpróbált ellenszegülni, de az
autarchikus nõiesség árja félresöpörte e jelentéktelen gesztust,
diadalmasan elhaladván mellette, széles sugárban öntötte el a férfiasság
erõtlen rángásait. |
|
Było coś tragicznego w tej płodności
niechlujnej i nieumiarkowanej, była nędza kreatury walczącej na granicy
nicości i śmierci, był jakiś heroizm kobiecości triumfującej urodzajnością
nawet nad kalectwem natury, nad insuficjencją mężczyzny. Ale potomstwo
ukazywało rację tej paniki macierzyńskiej, tego szału rodzenia, który
wyczerpywał się w płodach nieudanych, w efemerycznej generacji fantomów bez
krwi i twarzy. |
Volt valami tragikus ebben a slampos,
mértéktelen termékenységben, benne volt a nemlét és a halál határán hadakozó
teremtmény nyomorúsága, a termékenységével még a természet fogyatékosságán, a
férfi elégtelenségén is gyõzedelmeskedõ nõi
hõsiesség. Ám az utódokban láthatóvá vált az anyasági pánik valódi
természete, e szülési õrületé, mely félresikerült sarjakban, vértelen,
arctalan, tiszavirág-életû fantomok nemzedékében merült ki. |
|
Weszła Łucja, średnia, z głową nazbyt
rozkwitłą i dojrzałą na dziecięcym i pulchnym ciele o mięsie białym i
delikatnym. Podała mi rączkę lalkowatą, jakby dopiero pączkującą, i zakwitła
od razu całą twarzą, jak piwonia przelewająca się pełnią różową.
Nieszczęśliwa z powodu swych rumieńców, które bezwstydnie mówiły o sekretach
menstruacji, przymykała oczy i płoniła się jeszcze bardziej pod dotknięciem
najobojętniejszego pytania, gdyż każde zawierało tajną aluzję do jej
nadwrażliwego panieństwa. |
Bejött Lucja: közepes termetû, feje
túléretten virult dundi és gyerekes, finom szövetû, fehér húsú testén.
Felém nyújtotta apró babakezét, mely mintha csak most bimbózna, közben arca
kivirágzott, akár a rózsaszínben úszó bazsarózsa. Elkeseredvén az arcát
elöntõ pírtól, mely szégyentelenül árulkodott a menstruáció titkairól,
félárbocra eresztette szempilláját, és a legközömbösebb kérdésektõl is
mélyen elpirult, mert ezek mindegyike burkolt célzás volt túlérzékeny
szüzességére. |
|
Emil, najstarszy z kuzynów, z jasnoblond
wąsem, z twarzą, z której życie zmyło jakby wszelki wyraz, spacerował tam i z
powrotem po pokoju, z rękami w kieszeniach fałdzistych spodni. |
Emil, a legidõsebb unokatestvér,
lenszõke hajával, kezét ráncos nadrágja zsebébe süllyesztve föl-alá
sétált a szobában; arcáról mintha minden kifejezést letörölt volna az élet. |
|
Jego strój elegancki i drogocenny nosił
piętno egzotycznych krajów, z których powrócił. Jego twarz, zwiędła i
zmętniała, zdawała się z dnia na dzień zapominać o sobie, stawać się białą
pustą ścianą z bladą siecią żyłek, w których jak linie na zatartej mapie
plątały się gasnące wspomnienia tego burzliwego i zmarnowanego życia. Był
mistrzem sztuk karcianych, palił długie, szlachetne fajki i pachniał dziwnie
zapachem dalekich krajów. Z wzrokiem wędrującym po dawnych wspomnieniach
opowiadał dziwne anegdoty, które w pewnym punkcie urywały się nagle,
rozprzęgały i rozwiewały w nicość. Wodziłem za nim tęsknym wzrokiem, pragnąc,
by zwrócił na mnie uwagę i wybawił mnie z udręki nudów. I w samej rzeczy
zdawało mi się, że mrugnął na mnie oczyma, wychodząc do drugiego pokoju.
Podżyłem za nim. Siedział nisko na małej kozetce, z kolanami krzyżującymi się
niemal na wysokości głowy, łysej jak kula bilardowa. Zdawało się, że to
ubranie samo leży, faldziste, zmięte, przerzucone przez fotel. Twarz jego
była jak tchnienie twarzy smuga, którą nieznany przechodzień zostawił w
powietrzu. Trzymał w bladych, emaliowanych błękitnie dłoniach portfel, w
którym coś oglądał. |
Elegáns és drága öltözéke egzotikus
országok levegõjét árasztotta, ahonnan hazatért. Fonnyadt, ködfátyolos
arca mintha egyik napról a másikra képes volna megfeledkezni magáról, és
sápadt erek hálójával átszõtt üres, fehér fallá változni. E sápadt
erekben, mint fakó térképek vonalai, kuszán kavarogtak egy viharos és
eltékozolt élet kihunyó emlékei. Emil a kártyamûvészet mestere volt,
hosszú, finom pipákat szívott, és távoli vidékek furcsa illatát árasztotta.
Tekintetével régi emlékek közt kalandozva különös anekdotákat mesélt, amelyek
egy ponton hirtelen megszakadtak, szétporladtak, és szertefoszlottak a semmiben.
Vágyakozva követtem minden mozdulatát, hogy végre felfigyeljen rám, és
kiszabadítson az unalom béklyójából. És valóban, mintha rám kacsintott volna,
miközben a szomszéd szoba felé indult. Azonnal utánamentem. Egy alacsony
pamlagon ült, keresztbe vetett lába csaknem fénylõ, kopasz feje
magasságáig ért. Úgy láttam, mintha a gyûrött, ráncos öltöny önmagában
volna a pamlag támlájára vetve. Arca akár egy arc lehelete, elmosódó
kontúrok, melyeket egy arra járó idegen hagyott a levegõben. Áttetszõ,
kék zománckezében levéltárcát tartott, amiben valamit nézegetett. |
|
Z mgły twarzy wyłoniło się z trudem
wypukłe bielmo bladego oka, wabiąc mnie figlarnym mruganiem. Czułem doń
nieprzepartą sympatię. Wziął mnie między kolana i tasując przed mymi oczyma
wprawnymi dłońmi fotografie, pokazywał wizerunki nagich kobiet i chłopców w
dziwnych pozycjach. Stałem oparty o niego bokiem i patrzyłem na te delikatne
ciała ludzkie dalekimi, niewidzącymi oczyma, gdy fluid niejasnego wzburzenia,
którym nagle zmętniało powietrze, doszedł do mnie i zbiegł mię dreszczem
niepokoju, falą nagłego zrozumienia. Ale tymczasem ta mgiełka uśmiechu, która
się zarysowała pod miękkim i pięknym jego wąsem, zawiązek pożądania, który
napiął się na jego skroniach pulsującą żyłą, natężenie trzymające przez
chwilę jego rysy w skupieniu - upadły z powrotem w nicość i twarz odeszła w
nieobecność, zapomniała o sobie, rozwiała się. |
Az arc ködébõl nagy nehezen egy
opálos, dülledt hályogszem bontakozott ki, amely incselkedõn
kacsingatott felém. Ellenállhatatlan vonzalmat éreztem iránta. A térde közé
fogott, és az orrom elé tartott fotográfiákat gyakorlott kézzel kevergetve
furcsa pozíciókban lévõ meztelen fiúk és lányok képeit kezdte
mutogatni. Oldalvást nekitámaszkodva álltam, és réveteg, merengõ
tekintettel néztem ezeket a légies emberi testeket, amikor utolért a
levegõt váratlanul felkavaró homályos izgalom örvénye, és valósággal
letaglózott a nyugtalanító borzongás, a hirtelen megvilágosodás rám
törõ hulláma. Ám ezenközben a mosoly kis felhõje, mely ott
játszadozott szépséges, puha bajusza alatt, a lüktetõ halántékán
feszülõ nyiladozó vágy, a vonásait egy pillanatra összpontosító
intenzitás – rendre visszahullott a semmibe, és arca tovaúszott a
messzeségbe, önmagáról megfeledkezve szertefoszlott. |
|
|
Reiman Judit fordítása
|
|
|
Bruno Schulz:
Fahajas boltok
(Jelenkor Kiadó, Pécs, 1998) |